Çocukların Empati Geliştirmesi için Hepimizin Yapması Gereken 10 Şey

Bahanelere Son. Çocukların Başkalarına Kötü Davranması Önemsiz Değildir:

“Çocuklar çok acımasız olabiliyor.” “Bu yaşlarda olur böyle şeyler.” “Kız çocukları böyle acımasızdır.” “Oğlan çocukları böyledir.”

Dürüst olmak gerekirse acımasızca ya da dışlayıcı davranışlar için bahaneler duymaktan biraz bıktım.

Hangi yaştan söz ediyoruz? Çocukların hangi yaşta acımasız davranışlardan vazgeçmesi gerekiyor? – 5? 8? 10? 13? İnsanların “Bu yaşlarda olur/dönemseldir” dediklerini pek çok farklı yaş grubu için duyuyorum. Aynı bahaneleri hem oğlan hem de kız çocukları için duydum.

Bence artık bahane üretmeyi bırakmamızın ve öğretmenler ve ebeveynler olarak çocuklarımıza nazik insanlar olmayı öğretmek için sorumluluk almamızın zamanı geldi.

“Ama benim zamanımda da çocuklar acımasızdı ama bize hiçbir şey olmadı.”
Çocuklarımızın içinde büyümekte olduğu toplumsal bağlam sizin ve benim büyüdüğümüz bağlamdan çok farklı. Farklı ve işte bu yüzden farklı tepkilere ve farklı ebeveynlik yaklaşımlarına ihtiyaçları var.

Ayrıca, düşünmeden edemiyorum, eğer biz daha iyisini biliyorsak, daha iyisini yapmamız ve daha iyisini beklememiz gerekmez mi, üstelik yalnızca kendimizden değil çocuklarımızdan ve toplumun genelinden de?

O halde çözüm nedir?
İyi bir başlangıç noktasının çocuklara kendilerini bir başkasının yerine nasıl koyacaklarını öğretmek olduğuna inanıyorum. Empati kurmayı öğrenmeleri gerekiyor.

Empati neden önemlidir?
Empati bir başkasının bakış açısını ve bunun ona nasıl hissettirdiğini anlamayı gerektirir.

Empati, kişiler arası ilişkilerde çok önemlidir, ahlaki davranışla ilişkilidir ve genel anlamda, insanlar birbirlerinin bakış açılarını ve duygularını anlayabildiklerinde daha nazik olurlar.

Bir çocukta, bilişsel yapılar geliştikçe empati becerisi de ilerler. İki ile dört yaş arasında çocuklar kendi duygularının ve hislerinin farkına varmaya başlarlar. Beş ve yedi yaş arasında çocuklar şefkat duygusu geliştirmeye ve başkalarının duygularına dair işaretleri okumaya başlarlar. Bu gelişimsel aşamalar çocuklarda empatinin gelişmesine yardımcı olan temellerdir. Bazıları için empati duyma becerisi doğal olarak gelişir. İlginçtir ki tüm çocuklarda eşit olarak ortaya çıkan, doğuştan gelen bir özellik değildir.

Neyse ki, ebeveynler çocukların empati geliştirmesine yardımcı olmak konusunda ciddi bir etki yaratabilirler. Eğer empatiyi teşvik ederseniz çocuklar başkalarına karşı daha fazla empati gösterirler. Bu, otizm spektrum bozukluklarına sahip çocuklar, ‘zihin teorisi’ konusunda eksiklik yaşayan çocuklar ve doğaları gereği diğerlerinden daha az empati kapasitesine sahip çocuklar için özellikle önemlidir.

Empati neye benzer?
Decety ve Cowell (2014) empati sözcüğünün birbirinden ayrı üç süreci tanımlayan geniş bir terim haline geldiğine inanıyorlar;

• Duygusal paylaşım: insanlar başka birinde sıkıntı gördükleri ya da duydukları için olumsuz duygular yaşadıklarında gerçekleşir.
• Empati kaygısı: bir kişinin kırılgan durumda olan ya da sıkıntı yaşayan inşalarla ilgilenme arzusu ya da motivasyonudur.
• Bakış açısı edinme: kendini bilinçli olarak bir başkasının yerine koyma ve ne düşünüyor ya da hissediyor olabileceğini hayal etme becerisidir. Bunların hepsi bir çocuğun yaşamının ilk yıllarında keşfedilebilir ve teşvik edilebilir.

Çocuğumun daha iyi empati kurmayı öğrenmesi için ne yapabilirim?
Sormanıza çok sevindim. Bir ebeveyn (öğretmen ya da bakım veren biri) olarak çocuğunuzun empati geliştirme becerisini etkilemek için yapabileceğiniz pek çok şey var. Aşağıdaki on ipucu çocuklarda empatiyi doğrudan geliştirmek için basit öneriler içeriyor.

Çocuğunuza Daha İyi Empati Kurmayı Öğretmenin 10 Yolu

İpucu 1 – Çocuğunuzla empati kurun ve başkalarına empati gösterin.
Bu tümüyle rol model olma ve çocuğunuzun duygularına verdiğiniz tepkilerin farkında olma meselesidir. Bunu başarmanın en kolay yolu çocuğunuzun sergilediği duyguları yansılamak ve hislerini doğrulamaktır. Çocuğunuza neler hissettiğini anladığınızı, onun için endişelendiğinizi ve hislerini kabul ettiğinizi gösterin. Son derece gereksiz görünse (örneğin bir tane yırtık çorap için kıyametler kopuyorsa) bile basitçe gördüğünüz şeyi söylemekle başlayın. Örneğin, “bir çorap için amma yaygara kopardın, bu o kadar da büyük bir mesele değil” demek yerine “Çok üzgün görünüyorsun. O çorap seni gerçekten hüsrana uğrattı” demeyi deneyin. Benzer şekilde, başkalarına karşı empati göstermede de örnek olun; hayvanlara, aile üyelerine, sinemadaki insanlara ve hatta çocuğunuzun oynadığı üzgün ayıcığa. Çocuklar gözlemleyerek ve taklit ederek öğrenirler ve tıpkı yetişkinler gibi bazen tek istedikleri duyulmak ve onaylanmaktır.

İpucu 2 – Çocuklarına duygularını etkili bir biçimde yönetmeyi ve kendi başlarına düzenlemeyi öğretin.
Empati göstermek çocuklar için her zaman kolay değildir, özellikle kendileri de bunaltıcı gelen olumsuz duygular ya da hisler taşıyorlarsa. Başkalarına empati duymanın temel adımlarından biri de kendi duygularınızı etkin bir şekilde yönetebilmektir.

İpucu 3 – Her günü bakış açısı edinmek için bir fırsat olarak görün.
Çocuklar empati gösterme kapasitesiyle doğarlar, tek ihtiyacımız bunu beslemektir. ‘Bakış açısı edinme’ yoluyla günlük hayattan bazı anları düşünceli ve şefkatli düşünceleri teşvik etmek için kullanabilirsiniz. Kitaplarda, filmlerde, parkta ya da evinizde empati içeren bir tepki gerektiren durumlar tespit ettiğinizde diğer kişinin nasıl hissediyor olabileceği hakkında açık bir şekilde konuşun. Çocuğunuzdan kendisini diğer kişinin yerine koymasını isteyerek detaylandırın. Örneğin, “Ah, şuna bak, kardeşin kalemlerini düşürdü. Sence nasıl hissediyordur? Daha iyi hissetmesine yardım etmek için ne yapabiliriz?”
Daha büyük çocuklar okuldaki ve diğer sosyal ortamlarda yaşadıklarından bahsederlerken, “Sence X bu konuda ne hissediyordur?” ya da “Bu olduğunda sen nasıl hissettin?” gibi sorular sormak için fırsat kollayın.

İpucu 4 – Çocukların başkalarıyla ortak noktalarını keşfetmelerine yardım edin.
Empati, ortak yönümüz olan insanlara yönelikse daha kuvvetlidir. Çocukların tüm farklı bakış açılarına sahip insanlarla ortak olarak paylaştıkları şeyleri keşfetmelerine yardımcı olarak kaynaşmayı, çeşitliliği ve sıcaklığı teşvik edin. Bu, çocuğunuzun farklılıklara dikkat çektiği durumlarda yapılabilir (benim dört-yaşındaki çocuğum şu anda başka insanların fiziksel farklılıklarına dikkat çekme konusunda çok iyi – ne kadar utanç verici). Ortaklık duygusunu pekiştirmek için “O da mor renk giymiş, senin gibi o da bu rengi seviyor olmalı” gibi ya da buna benzeyen farklılıklar yerine benzerlikleri vurgulayan bir şeyler söyleyin.

İpucu 5 – Tüm canlı varlıklara karşı nezaketi, düşünceli olmayı ve şefkati teşvik edin.
Tüm durumlarda ve tüm canlı varlıklara karşı bu özelliklere öncelik verin. Empati kaygısını artırmak sırf “kız kardeşine iyi davran” durumundan ibaret olmamalıdır. Nezaketi, düşünceli olmayı ve şefkati teşvik etmek tüm canlı varlıklara ve tüm durumlara uygulanabilir. Kınamaktan ve önyargılardan caydırırken tüm canlı varlıkların, özellikle de kendini zayıf hisseden ya da bir sıkıntısı olan ve bizim yardımımıza ihtiyacı olanların bu olumlu şefkat özelliklerinden faydalandığını anlatmayı hedefleyin.

İpucu 6 – Çocukların duyguları gösteren işaretleri okuma becerisi geliştirmesine yardımcı olun.
Empati, çocukların başkalarının hisleriyle özdeşleşmesini gerektirir, yalnızca kendi duygusal kavrayışlarına değil diğer kişinin duygularını gösteren işaretlere de dayanarak çünkü herkes her durumda aynı şeyleri hissetmez ve aynı şekilde tepki vermez. Alternatif olarak, “yüzümü tahmin et” oyunu oynayabilir ve birbirinizin yüz ifadelerini okuyabilirsiniz ya da “nasıl hissediyorsun” oynayabilir ve çocuğunuzun hayali bir duruma duygu belirten bir yüz ifadesi ve beden dili ile tepki vermesini isteyebilirsiniz.

İpucu 7- Edebiyattan faydalanarak empatiye yönelik bilişsel farkındalık geliştirin.
Kitaplar duygusal gelişime yardımcı olmak için çok önemli araçlardır; çocukların başkalarına iyi davranmak gibi önemli hayat dersleriyle ilişki kurmalarına ve bunları hatırlamalarına yardımcı olur. Kitap okurken karakterin hislerini ve duygularını konuşarak, karakterlerin yüz ifadelerine ya da beden dillerine dikkat çekerek, çocuğunuza kendisi aynı durumda olsa nasıl hissedeceğini sorarak, çocuğunuza aynı durumda bir arkadaşı olsa ne yapacağını sorarak empati kurma üzerine çalışabilirsiniz.

İpucu 8 – Duygusal farkındalık oyunlarıyla uğraşın ve oynayın.
Duygusal farkındalığı artırmak için oyunları kullanmak çocukların duygusal kelime haznesini genişletmeye yarar ve kendileri ile başkalarındaki büyük duyguların daha fazla farkında olmalarına yardımcı olur.

İpucu 9 – Yaratıcı oyunlar sırasında küçük çocuklarınızın empati kaygısı geliştirmesini teşvik edin.
Çocuğunuzla oyun oynayarak ona örnek olabilir ve empati kaygısını teşvik edebilirsiniz. Oturup çocuğunuzun oyununa katılmak için beş dakikanızı ayırın ve bunu kendi avantajınız olarak kullanın. Birbirinizin ya da oyuncakların duygularının ve hislerinin adını koyabilir, kaynaşmayı, şefkati ve ilgiyi teşvik edebilirsiniz.

İpucu 10 – Duyguları paylaşmayı teşvik edin ve övün.
Son olarak, konu duygusal paylaşımlara geldiğinde iletişim kanallarını açık tutmak çok önemlidir. Çocuğunuzun hem olumlu hem de olumsuz duyguları yaşamasının normal olduğunu bilmeye ihtiyacı vardır. Ayrıca tüm duygularını size açmak konusunda güvende hissetmesi gerekir. Çocuğunuz özellikle güçlü bir empati gerektiren bir tepki doğuran bir olay ya da durum yaşadığında ona nasıl hissettiğini sorarak bunu teşvik edebilirsiniz. Gerçekten de empati gösterdiklerinde şefkatli davrandıkları için onları överek davranışı pekiştirin. Eğer çocuğunuz sizinle bir duyguyu paylaşırsa, olumsuz bir duygu da olsa duygularını paylaşmasının harika bir şey olduğunu ve onun ne kadar nazik ve ilgili bir çocuk olduğunu gösterdiğini söylediğinizden emin olun.

Örnek olarak, benim ufaklık Wall-E filmini ilk izlediğinde, Wall-E çok sevdiği robot Eva’yı kaybettiğinde görünür bir biçimde üzüldüğünde çok duygulandı. Ne kadar üzüldüğünü gördüğümde neden üzgün olduğunu sordum ve o da gözyaşlarının arasından “Wall-E için ağlıyorum çünkü çok üzgün. İçinden ağlıyor, annecim. Bu çok üzücü” diye cevap verdi. Wall-E filmde bir robot olsa da kızım onun ne kadar perişan halde olduğunu sezebildi ve onun duygularını gerçekten de paylaşabildi.

Bu on ipucu her yaştan çocuk için kullanabileceğiniz pratik, basit fikirlerdir. Her çocuğun farklı olduğunu unutmayın; hepsi farklı şekilde öğrenir, farklı şekilde tepki verirler; kişilikleri birbirinden farklıdır ve farklı duygusal farkındalık düzeylerine sahiptirler. Çocuğunuzu daha iyi empati göstermeye teşvik ederek yalnızca onlara değil aynı zamanda topluma ve gelecek nesillere de hizmet etmiş oluyorsunuz.

Kaynak: Playbased-Rene - http://cocuklaringelisimi.com/2018/07/10/cocuklarin-empati-gelistirmesi-icin-hepimizin-yapmasi-gereken-10-sey/